De Bethelgemeente is genoemd naar het gebouw waarin de kerkdiensten plaatsvinden. Dit gebouw werd in 1908 gesticht door de Vereniging tot Evangelisatie in en ten bate van de Nederlandse Hervormde Kerk binnen de classis 's-Hertogenbosch. De Evangelisatie was opgericht in het eerste decennium van deze eeuw vanwege de vrijzinnigheid in deze classis.
Na de tweede wereldoorlog is de Vereniging niet meer tot leven gekomen o.a. vanwege de acties Kerkopbouw en Kerkherstel die in de eerste jaren na de oorlog gevoerd zijn binnen de Hervormde Kerk. Het bestuur van de Evangelisatie was er nog wel en bestond grotendeels uit personen van Hervormd Gereformeerde signatuur. Op 7 mei 1980 is de laatste vergadering van de Evangelisatie gehouden. De Evangelisatie is toen ontbonden en het gebouw Bethel is overgedragen aan de Afdeling 's-Hertogenbosch van de Gereformeerde Bond.
Voor het ontstaan van de huidige Bethelgemeente moeten we terug naar het jaar 1955. Toen ontmoetten enkele mensen elkaar die behoorden tot wat genoemd wordt de Gereformeerde Gezindte. Uit dit contact vloeide de wens voort om weekbijeenkomsten te beleggen waar iemand zou worden uitgenodigd om een inleiding te houden over een Bijbels onderwerp, kerkgeschiedenis etc. Dit ging gebeuren in gebouw Bethel en kennelijk voldeden deze bijeenkomsten aan een behoefte. De belangstelling groeide en de wens werd te kennen gegeven om woensdagsavonds kerkdiensten te gaan beleggen. Aangezien er in die periode geen medewerking van de centrale Hervormde Gemeente was, zijn er in het gebouw Bethel evangelisatiediensten ontstaan. Eerst als avonddiensten en vanaf 1961 ook morgendiensten. Ondertussen was op aanraden van de P.K.V. te Eindhoven een plaatselijke afdeling van de Gereformeerde Bond opgericht. Deze diende als gesprekspartner met de plaatselijke Hervormde Gemeente.
In 1967 is er een Overeenkomst met de Hervormde Gemeente gesloten waarin de rechten en de plichten van de Bethelgemeente werden vastgelegd. Zij werd toen erkend als zijnde een deel van de plaatselijke gemeente met Woordverkondiging, sacramentsbediening en ander werk dat behoort bij een levende "wijkgemeente" zonder geografische grenzen. De kerkenraad benoemt de ambtsdragers en een predikant met bijzondere opdracht op voordracht van het bestuur van de Afdeling van de Gereformeerde Bond.
Bij de vorming van de PKN op 1 mei 2004 is de Bethelgemeente (als onderdeel van de Hervormde Gemeente) met de Hervormde Gemeente, de Gereformeerde Kerk en de Evangelisch - Lutherse Gemeente opgegaan in de Protestantse Gemeente 's-Hertogenbosch i.w. (de PGH). Hiervoor is op 29 April 2004 een nieuwe overeenkomst getekend tussen de Afdeling 's-Hertogenbosch van de Gereformeerde Bond en de Hervormde Gemeente. De nieuwe naam van de gemeente is: Bethelgemeente op hervormd-gereformeerde grondslag.
Op 18 maart 1974 is in gebouw 'Bethel' van de Hervormde Gemeente in 's Hertogenbosch een nieuw orgel in gebruik genomen, gebouwd door K.B. Blank & Zoon.
|
Het evangelisatiegebouw Bethel is gesitueerd op het binnenterrein van een woonblok dat tegenwoordig ontsloten wordt vanaf de Korte Havenstraat, maar als adres heeft Emmaplein 17. Het pand lag oorspronkelijk aan de Grobbendonckstraat, een straat die tijdens de bevrijdingsdagen in oktober 1944 verwoest werd. Het werd in 1908 gebouwd naar een ontwerp van de architect W.J. Haspels. Sinds maart 2005 staat het pand ingeschreven in het gemeentelijke monumentenregister. Het kerkgebouw omvat een begane grond, een eerste en tweede verdieping, eindigend met een tuitgevel. De gevel is vijf vensterassen breed met licht uitspringende zijrisalieten. Het ingangsportaal heeft een breedte van drie vensterassen. De overspanning bestaat uit drie getoogde ontlastingsbogen. Deze worden opgevangen door twee natuurstenen zuilen, die voorzien zijn van een hardstenen basement en een kapiteel met acanthusbladeren. Boven deze zuilen bevinden zich twee muurankers met een voor de art nouveau kenmerkende zweepslagvorm. In de beide zijrisalieten zit in de buitenste vensteras één vensteropening. De gevelopening bezit aan de onderzijde een afwaterende, hardstenen onderdorpel. Aan de bovenzijde is zij voorzien van een rollaag, waarboven een getoogde segmentboog. Het tussenliggende boogveld is gevuld met siermetselwerk in een visgraatpatroon. De rijke detaillering van deze en andere gevelopeningen is kenmerkend voor deze gevel. De drie middelste vensterassen op zowel de eerste als tweede verdieping zijn visueel gekoppeld. De vensters op de eerste verdieping zijn voorzien van drie gekoppelde segmentbogen, die opgevangen worden door twee gemetselde muurdammen. De drie vensters op de tweede verdieping zijn geplaatst onder een brede segmentboog, die op twee punten door gemetselde penanten wordt opgevangen. Nog meer dan voor de vensters op de eerste verdieping, geldt dat de drie vensters op de tweede verdieping eveneens zijn geplaatst in een gesloten gevelopening die zich naar binnen toe getrapt verdiept en voorzien is van een neogotische profilering. De vensters zijn uitgevoerd met een smalle, gemetselde stijl en een tussendorpel. Alleen de twee middelste onderramen zijn draaiend. De vensters in de zijrisalieten hebben de vorm van een kruisvenster. De onderramen zijn draaiend, de bovenlichten zijn uitgevoerd als valraam. Ter hoogte van de tussendorpel wordt het muurwerk aan weerskanten geleed door drie smalle spekbanden van tegeltjes. De tuitgevel eindigt met een getrapte lijst van blokken natuursteen. In de top bevindt zich een gevelsteen met daarin de naam Bethel. | 4 |
BeschrijvingAlgemeen:Het kerkgebouw Bethel is gesitueerd op het binnenterrein van het bouwblok dat in het westen begrensd wordt door de Koninginnelaan, in het noorden door de Korte Havenstraat, de Havenstraat aan de zuidzijde en de Havensingel in het oosten. Het pand is gelegen aan de voormalige Grobbendonckstraat en werd in 1908 gebouwd naar het ontwerp van W.J. Haspels. Het terrein wordt tegenwoordig ontsloten vanaf de Korte Havenstraat. Het pand heeft een rechthoekige grondslag en is gedekt met een zadeldak met een flauwe hellingshoek. Het is niet zichtbaar met welk dakbedekkingsmateriaal het zadeldak is afgedekt.Voorgevel:Het kerkgebouw heeft de voorgevel op het westen en omvat een begane grond, eerste en tweede verdieping, eindigend met een tuitgevel. De gevel is vijf vensterassen breed met licht uitspringende zijrisalieten en is gemetseld in kruisverband met een helderrode, machinale steen. De plint is uitgevoerd in hardsteen. Het strakke metselwerk wekt de indruk recent te zijn schoongemaakt en opnieuw gevoegd, danwel in zijn geheel vernieuwd te zijn, dit laatste wellicht met hergebruik van de verschillende natuurstenen elementen, de bakstenen profileringen van enkele gevelopeningen en de houten vensterkozijnen. Dit kon echter niet met zeker worden vastgesteld. Ter plaatse van het ingangsportaal lijkt het metselwerk nog origineel te zijn. Dit portaal heeft een breedte van drie vensterassen. De overspanning bestaat uit drie getoogde ontlastingsbogen, die worden opgevangen door twee natuurstenen zuilen, voorzien van een hardstenen basement en een kapiteel met acanthusbladeren. Boven deze zuilen bevinden zich twee muurankers met een voor de Art Nouveau typerende zweepslagvorm. In de buitenste vensteras, in de beide zijrisalieten, bevindt zich één vensteropening. De vensters zelf zijn op de begane grond niet zichtbaar, doordat deze zijn afgesloten door neergelaten rolluiken, maar zijn waarschijnlijk identiek aan de vensters op de eerste en tweede verdieping. De gevelopening bezit aan de onderzijde een afwaterende, hardstenen onderdorpel en is aan de bovenzijde voorzien van een rollaag - die als horizontale geleding over de volle breedte van de gevel doorloopt - waarboven een getoogde segmentboog. Het tussenliggende boogveld is gevuld met siermetselwerk in een visgraatpatroon. Juist de rijke detaillering van deze en de andere gevelopeningen is zeer kenmerkend voor deze gevel. De drie middelste vensterassen op zowel de eerste als de tweede verdieping zijn visueel gekoppeld. De vensters op de eerste verdieping | 1 |
zijn net als het portaal voorzien van drie gekoppelde segmentbogen, die worden opgevangen door twee gemetselde muurdammen. De vensters bevinden zich niet in hetzelfde vlak als de gevel, maar zijn geplaatst in een gevelopening die zich getrapt verdiept. Het raam is tweeledig en bestaat uit een vast onderraam met vast bovenlicht. De drie vensters op de tweede verdieping zijn geplaatst onder een brede segmentboog, die op twee punten door gemetselde penanten wordt opgevangen. Nog meer dan voor de vensters op de eerste verdieping, geldt dat de drie vensters op de tweede verdieping eveneens zijn geplaatst in een gevelopening die zich naar binnen toe getrapt verdiept en voorzien is van een neogotische profilering. De vensters zijn uitgevoerd met een smalle gemetselde stijl en een tussendorpel. Enkel de twee middelste onderramen zijn draaiend. De vensters in de zijrisalieten hebben de vorm van een kruisvenster. De onderramen zijn draaiend; de bovenlichten zijn uitgevoerd als valraam. Ter hoogte van de tussendorpel wordt het muurwerk aan weerskanten geleed door drie smalle spekbanden van tegeltjes. De tuitgevel eindigt met een getrapte lijst van blokken natuursteen. In de top bevindt zich een gevelsteen met daarin de naam “Bethel”. Linkerzijgevel:De linkerzijgevel is afgewerkt met een houten betimmering en is voor zover zichtbaar, geheel blind.Rechterzijgevel:De rechterzijgevel is vanaf de openbare weg niet zichtbaar.Achtergevel:De achtergevel is niet zichtbaar. Volgens de bouwtekeningen bevinden zich aan de achterzijde van het gebouw nog enkele aan- of bijgebouwen.Interieur:Het interieur is niet nader onderzocht kunnen worden aangezien de eigenaren op de dag van het veldwerk niet aanwezig waren. | 2 |
Redengevende omschrijvingHet kerkgebouw Emmaplein 19 heeft monumentale waarde vanwege de bouwstijl, de details van de gevels, de karakteristieke bouwmassa, vanwege enkele belangwekkende elementen aan het interieur, de aanwezigheid van de oorspronkelijke indeling en sociaal-historische betekenis op lokaal niveau, en is representatief voor een fase in de stadsontwikkeling en vanwege de opdrachtgever en de architect. | 3 |
1987 |
Bureau Van Leeuwen en Maes, e.a.Cultuurhistorische Inventarisatie 's-Hertogenbosch 1 : Het ZandGemeente 's-Hertogenbosch (1987) 7 |
2006 |
Han KeurKroniek van het kerkgebouw Bethel 's-HertogenboschFree Musketeers | Woerden 2006 | ISBN 90 8539 622 0 |
2010 |
BethelkerkEmmaplein 17Dit protestants kerkgebouw in een doodlopend zijstraatje van het Emmaplein is samen met het Kapucijnenklooster het enige overgebleven kerkgebouw uit de laat-19e-eeuwse wijk Het Zand.Huize Bethel is weliswaar gebouwd in de vroege 20e eeuw (1908), maar kan worden beschouwd als een voorbeeld van traditionele eclectische architectuur, zoals die kenmerkend was voor de late 19e eeuw. Er werd nog volop gebruikgemaakt van traditionele, klassieke elementen, zoals de zuilen in het toegangsportaal en de tuitgevelvorm. Maar we zien ook nieuwe details, zoals de muurankers in de voorgevel, die door de smid zijn uitgevoerd met de voor de art nouveau kenmerkende zweepslagvorm.
Magazine Open Monumentendag (2010) 17
|
|
2016 |
BethelkerkIn een doodlopend noordelijk zijstraatje van het Emmaplein bevindt zich, enigszins verscholen in de omgeving, het protestantse kerkgebouw Bethel. Dit straatje, oorspronkelijk Grobbendonckstraat geheten, liep oorspronkelijk door in noordelijke richting. Het werd afgesneden bij de herbouw van de omringende bebouwing na de vernielingen tijdens de bevrijding van ’s-Hertogenbosch in 1944. Huize Bethel is gebouwd in 1908 volgens de toentertijd gangbare eclectische architectuur. Er werd nog volop gebruik gemaakt van traditionele, klassieke elementen, zoals de zuilen in het toegangsportaal en de tuitgevel. Maar we zien ook nieuwe details hun intrede doen, zoals art nouveau muurankers in de voorgevel.
Magazine Open Monumentendag (2016) 40
|
1908 | J.M. Heijmans (schilder) |
1910 | S. Balgreen (schrijver) |
1919 | A. Bonsel - A. Govers |
1923 | Aris Bonsel (zonder) |
1928 | J.A.L. Michels |
1943 | J. Michels en Zn. (schilders, glazeniers) - J.A.L. Michels (huisschilder) |